Không chỉ là người khai sinh nền báo chí cách
mạng Việt Nam, suốt cuộc đời làm cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sử dụng hơn
100 bút danh, hàng nghìn bài báo, gần 300 bài thơ và khoảng 500 trang truyện và
ký. Không chỉ có vậy, di sản báo chí mà Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại còn là
những bài học, những lời căn dặn cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị.
Bác Hồ với các nhà báo tại Đại hội lần thứ II, Hội Nhà báo Việt Nam, ngày 16/4/1959.
Khai sinh nền báo chí cách mạng
Năm 1911, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra đi tìm đường
cứu nước. Trong quá trình lao động, học hỏi và giác ngộ cách mạng, Bác bắt đầu quan
tâm đến một phương tiện thông tin phổ biến, nhiều tác dụng là báo chí.
Cuối năm 1917, khi trở lại Pháp, tuy vốn ngôn
ngữ chưa đủ để viết báo nhưng với tinh thần quyết tâm cao, Bác Hồ tự học tiếng
và học làm báo. Những ngày đầu, Người được Longuet - cháu ngoại của Karl Marx,
làm việc ở báo Sinh hoạt công nhân - nhiệt tình chỉ dẫn nghiệp vụ báo chí đơn
giản. Từ những mẩu tin, bài, tư liệu tản mạn có chủ đề nhỏ, Bác viết thành các
bài có chủ đề lớn, tập trung. Những bài viết của Bác đăng trên báo cánh tả là
các báo có ngân quỹ ít ỏi nên hầu như không có nhuận bút, nhưng lại mang ý
nghĩa tinh thần rất lớn. Vì vậy, ban ngày Bác đi làm, tối tham gia mít tinh,
biểu tình, vận động cách mạng, đêm lại ngồi cặm cụi viết báo.
Ngày 28/6/1919, hội nghị các nước thắng trận
trong Chiến tranh Thế giới lần thứ nhất khai mạc tại Versailles. Thay mặt những
Việt kiều, Bác viết và gửi đến hội nghị bản yêu sách 8 điểm đòi quyền lợi cho
nhân dân Việt Nam. Đây cũng là bài viết nổi tiếng đầu tiên của Bác Hồ được cơ
quan ngôn luận Đảng Xã hội Pháp đăng dưới nhan đề Quyền các dân tộc. Trong bài
này, Người đã đưa ra 8 yêu sách thiết thực, đấu tranh đòi Chính phủ Pháp phải
thừa nhận các quyền độc lập tự do, dân chủ và quyền bình đẳng của dân tộc Việt
Nam, trong đó có cả quyền tự do tư tưởng và tự do báo chí...
Năm 1921, Bác Hồ (với tên Nguyễn Ái Quốc) cùng
một số chính khách thành lập Hội Liên hiệp Thuộc địa và năm 1922 lập ra Le
Paria (Người cùng khổ) là cơ quan ngôn luận của Hội. Le Paria với số đầu xuất
bản ngày 1/4/1922 đã thể hiện tinh thần đoàn kết và giải phóng con người.
Nguyễn Ái Quốc trở thành nòng cốt của tờ báo với 38 bài viết, vừa là biên tập
viên chính, vừa là phóng viên, nhiếp ảnh viên kiêm việc tổ chức, quản lý, phát
hành.
Tháng 11/1924, Bác Hồ được Quốc tế Cộng sản phân
công về Quảng Châu (Trung Quốc), tổ chức huấn luyện cán bộ cách mạng, thành lập
Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội, với Báo Thanh niên là cơ quan ngôn
luận. Báo Thanh niên số 1 ra ngày 21/6/1925, đến tháng 4/1927 ra đều đặn được
88 số (kỳ) bằng tiếng Việt tại số nhà 13A, đường Văn Minh, Quảng Châu, Trung
Quốc, in trên giấy sáp. Người đã trực tiếp chỉ đạo, biên tập, trình bày và viết
nhiều bài chính luận sắc bén. Báo chuyển về nước bằng đường thủy, tới các tổ
chức cảm tình của Hội, các chi bộ, các cơ sở Việt kiều ở Pháp, Thái Lan, Nga.
Tháng 12/1926, Bác Hồ lập ra báo Công nông cho
giai cấp công nhân và nông dân nước ta. Tháng 1/1927, báo Lính kách mệnh (tiền
thân của báo Quân đội nhân dân ngày nay) dành cho đội ngũ chiến sỹ cách mạng
cũng được Bác Hồ sáng lập. Các báo này đều xuất bản chủ yếu bằng tiếng Việt,
nhưng còn có cả một số tin, bài bằng tiếng Hán, Pháp, Anh... hình thức mới mẻ
mà gần gũi, nội dung phong phú nhưng luôn bám sát các chủ trương, mục tiêu cách
mạng.
Từ ngày 3 - 7/2/1930, tại Hồng Kông (lúc đó là
thuộc địa của Anh, nay trở lại với Trung Quốc), Bác Hồ trực tiếp tổ chức, chỉ
đạo Hội nghị thống nhất các đảng phái, phong trào cộng sản ở Việt Nam để thành
lập một đảng mới với tên Đảng Cộng sản Việt Nam, quyết định đình bản những tờ
báo riêng rẽ của các tổ chức đảng trước đây, còn lại cho xuất bản báo Tranh đấu
và tạp chí Đỏ, những số đầu phát hành vào tháng 8/1930. Trong thời kỳ này, với
nhiều bút danh khác nhau, Bác Hồ còn cộng tác với các báo tiến bộ trong nước,
đồng thời viết hàng loạt bài cho những tờ báo cách mạng nổi tiếng thế giới: L'
Humanité (Nhân đạo) của Đảng Cộng sản Pháp, La Vie d'Ouvriers (Đời sống thợ
thuyền) của Liên đoàn Lao động Pháp, Mezdunarodnaia Telegramma (Điện tín Quốc
tế) của Quốc tế Cộng sản III, Pravda (Sự thật) của Đảng Cộng sản Liên Xô...
Những bài học để lại cho báo chí cách mạng
Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến sự
nghiệp phát triển báo chí cách mạng Việt Nam và việc đào tạo đội ngũ cán bộ làm
báo. Bằng chính kiến thức và kinh nghiệm của mình, Bác tận tâm chỉ dẫn nghiệp
vụ cho các nhà báo như một đồng nghiệp, một người bạn, người anh, người thầy.
Ngày 17/8/1952, trong buổi nói chuyện tại trường
Chỉnh Đảng Trung ương ở rừng Việt Bắc, Bác Hồ đã nêu rõ 4 vấn đề cơ bản trước
những cán bộ báo chí: "Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết cái gì? Viết như
thế nào?” và đưa ra cách giải quyết cặn kẽ, phù hợp các vấn đề đó.
Tại Đại hội lần thứ III của Hội Nhà báo Việt Nam
tháng 9/1962, Bác Hồ cũng thẳng thắn phê bình những khuyết điểm của báo chí nước
nhà bấy giờ: "Bài báo thường quá dài, "dây cà ra dây muống”, không
phù hợp với trình độ và thời gian của quần chúng...”, "Thường nói một
chiều và đôi khi thổi phồng thành tích, mà ít hoặc không nói đúng mức đến khó
khăn và khuyết điểm của ta...”, "Đưa tin tức hấp tấp, nhiều khi thiếu thận
trọng...”, "Thiếu cân đối: Tin nên dài thì viết ngắn, nên ngắn thì viết
dài, tin để sau thì để trước, nên trước lại để sau...”... Nhưng Người cũng luôn
khẳng định giá trị to lớn của báo chí: "Báo chí là công cụ tuyên truyền,
cổ động, tổ chức, lãnh đạo...”, "Báo chí là vũ khí sắc bén, nhanh nhạy,
đại chúng, phục vụ kịp thời...”.
Từ lời dạy của Bác, người làm báo hôm nay có thể
đúc rút được một số bài học như sau: Thứ nhất, viết báo phải có căn cứ: Người
viết báo phải có trách nhiệm cao trước nội dung bài báo của mình, phải có căn
cứ để thuyết phục. Không được vội vàng mới nghe qua đã viết, không được chủ
quan, suy đoán, mà phải có điều tra, nghiên cứu kỹ. Thứ hai, viết cho sát đối
tượng: Bài báo phải có cơ sở thực tiễn và khoa học mới đạt được tính thuyết
phục cần thiết cho đối tượng. Thứ ba, viết ngắn gọn, giản dị: Phải đi thẳng vào
nội dung, không lan man khoe chữ làm ra vẻ nhiều kiến thức. Thứ tư, viết sinh
động, lôi cuốn: Đây là một nhu cầu thường xuyên để thu hút người đọc. Thứ năm,
viết thẳng thắn, có tính chiến đấu: Làm báo là tham gia vào cuộc đấu tranh tư
tưởng bằng những thông tin chọn lọc, có căn cứ, phê bình những thói hư tật xấu
trong sinh hoạt xã hội và xây dựng đạo đức mới. Việc này đòi hỏi người viết báo
phải có bản lĩnh nghề nghiệp, dám bảo vệ cái đúng, không uốn cong ngòi bút. Thứ
sáu, khiêm tốn sửa bài của mình: Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, hoạt
động báo chí của mình, do luôn nắm vững đối tượng và mục đích viết nên Người
"viết gì cũng đưa cho một đồng chí xem lại, chữ nào khó hiểu thường các
đồng chí bảo cho mình sửa”. Thứ bảy, điều nhất thiết là cán bộ báo chí phải
thường xuyên tu dưỡng đạo đức cách mạng: Bác Hồ - với tư cách là một nhà báo
cách mạng luôn đòi hỏi nhà báo cách mạng không chỉ có bản lĩnh chính trị vững
vàng mà còn phải có đạo đức tốt và trong sáng.
97 năm trôi qua, báo chí cách mạng đã có sự lớn
mạnh, phát triển không ngừng. Nhưng dù với công nghệ nào thì những lời dạy của
Chủ tịch Hồ Chí Minh với báo chí vẫn còn nguyên giá trị và là kim chỉ nam cho
hoạt động báo chí nước nhà.